Người Thái là dân tộc có số cư dân đông thứ ba ở nước ta, chỉ đứng sau người Việt và người Tày. Dân tộc Thái sống tập trung ở các tỉnh Tây Bắc, rải rác ở Hoà Bình, Nghệ An, Thanh Hoá, … và một số tỉnh Tây Nguyên do di cư. Dân tộc Thái có nền văn hoá phát triển lâu đời, các đặc trưng văn hoá đó đang dần bị mai một, cần được bảo tồn và phát huy trong xu thế hội nhập hiện nay.
Vấn đề học tiếng Thái đã từng được đặt ra từ lâu, khi có sự giao thoa văn hoá giữa các dân tộc và giữa các vùng miền. Các cán bộ, đồng bào người Kinh (và cả các dân tộc khác) khi lên công tác hoặc định cư ở vùng có đồng bào Thái sinh sống có nhu cầu giao tiếp bằng tiếng Thái. Ngược lại, con em của đồng bào Thái cũng có nhu cầu học tiếng Kinh, nên vấn đề đặt ra thật tự nhiên và hợp với nhu cầu xã hội. Thực tế ngày nay, nhiều người sống gần gũi với người Thái và ngay phần lớn con em người Thái, nhất là gia đình sống ở thành thị không biết và không nói được tiếng Thái. Bởi vậy, vấn đề đặt ra chưa bao giờ là cũ.
Trước đây, do nhu cầu cần thiết phải giao tiếp nên việc dạy và học tiếng Thái thường theo kiểu truyền miệng và trong những tình huống giao tiếp thực tế. Khi các bà, các chị ra chợ hỏi mua một thứ gì đó (Rau muống, con gà) thì chỉ vào thứ đó, người bán sẽ nói: “phắc bổng”, “tô cáy”, đồng thời xoè ngón tay “nói” giá. Đó là những bài học đầu tiên từ thực tế cuộc sống. Tuy nhiên, cách dạy và học này rất hiệu quả, giúp người dạy và học nhớ lâu mà không cầu kỳ, tốn kém. Kể cả sau này việc dạy, học đã rất phát triển và với việc dạy, học các thứ tiếng khác nữa cũng có thể áp dụng được.
Sau đó, xuất hiện những bài vè dạy và học tiếng Thái rất thú vị, đây là một trong những bài vè như thế:
“Tô cáy là con gà
Tô ma là con chó
Tô họ là con sóc
Con cóc là é tú
Tô mu là con lợn
Tô lươn là con giun
Tô côn là con người
Đười ươi là cang cói
Chó sói là ma nay
Tô cáy là con gà ...’’
Cứ như vậy bài vè lại được đọc quay trở lại từ đầu. Chúng tôi đã sưu tầm được hơn một trăm bài vè kiểu như thế. Trong các bài vè này, các tác giả dân gian đã dựa vào vần và nghĩa của tiếng Thái và tiếng Kinh để sáng tác ra những bài vè đọc thuận miệng, nghe thuận tai. Phải chăng đó là những bài học quý báu ? Minh chứng cho sự giao thoa, thẩm thấu văn hoá !
Thời bây giờ, việc học tiếng nói, chữ viết của dân tộc thiểu số, trong đó có tiếng nói, chữ viết dân tộc Thái đã được Đảng và Nhà nước rất quan tâm. Chẳng hạn Nghị định số 82/2010/NĐ-CP ngày 15 tháng 07 năm 2010 của Chính phủ quy định việc dạy và học tiếng nói chữ viết của dân tộc thiểu số trong các cơ sở giáo dục phổ thông và trung tâm giáo dục thường xuyên; Thông tư liên tịch số 50/2011/TTLT-BGDĐT-BNV-BTC ngày 03 tháng 11 năm 2011 của liên tịch Bộ Giáo dục và Đào tạo - Bộ Nội vụ - Bộ Tài chính về việc hướng dẫn thực hiện các Điều 3, 4, 5, 6, 7, 8 và Điều 9 Nghị định số 82/2010/NĐ-CP ngày 15 tháng 7 năm 2010 của Chính phủ quy định việc dạy và học tiếng nói, chữ viết của dân tộc thiểu số trong các cơ sở giáo dục phổ thông và trung tâm giáo dục thường xuyên;
Gần đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo vừa ra Thông tư ban hành Chương trình tiếng nói, ngôn ngữ, chữ viết dân tộc Thái vào môn học tự chọn và là cơ sở để biên soạn sách giáo khoa và tổ chức dạy học tiếng Thái cho học sinh dân tộc Thái ở cấp tiểu học. Chương trình có tổng số 420 tiết, cơ cấu thành ba năm học, mỗi năm 140 tiết. Theo đó, năm thứ nhất: người học đạt yêu cầu biết nghe, nói vững chắc, biết đọc, viết cơ bản; năm thứ 2: đạt yêu cầu biết nghe, nói thành thạo, biết đọc, viết vững chắc; năm thứ 3: đạt yêu cầu biết đọc, viết thành thạo.
Để thực hiện chương trình có hiệu quả, các trường sư phạm, khoa sư phạm được Bộ Giáo dục và Đào tạo giao nhiệm vụ thực hiện Chương trình bồi dưỡng giáo viên dạy tiếng Thái cần đảm bảo một số điều kiện sau:
- Có đội ngũ giảng viên đạt chuẩn về phẩm chất và năng lực bồi dưỡng tiếng Thái: vừa có kiến thức ngôn ngữ, văn hóa, văn học Thái sâu rộng, vừa có trình độ sư phạm lành nghề, biết ứng dụng các phương tiện công nghệ thông tin và truyền thông vào dạy học.
- Có đủ các điều kiện để tổ chức triển khai thực hiện biên soạn tài liệu bồi dưỡng, đảm bảo các yêu cầu cần đạt của chương trình (đội ngũ tác giả là các trí thức dân tộc Thái; các tài liệu công cụ, tài liệu tham khảo về tiếng Thái, về văn hóa, văn học Thái; kinh phí biên soạn và in ấn tài liệu, cơ sở vật chất phòng học, các phương tiện công nghệ thông tin hỗ trợ cho hoạt động dạy học và bố trí thời gian học tập cho học viên một cách hợp lí,...).
Một chuyến đi thực tế lớp tiếng Thái do Trung tâm Ngoại ngữ - Tin học tỉnh Điện Biên tổ chức (Lớp liên kết với CA tỉnh Điện Biên)
Là một trường Đại học đóng trên địa bàn có nhiều dân tộc thiểu số , đặc biệt là dân tộc Thái sinh sống, Trường Đại học Tây Bắc cần quan tâm hơn nữa đến vấn đề trên. Thực tế, nhà trường đã có những bước đi căn bản và vững chắc, đó là thành lập Trung tâm Nghiên cứu Văn hoá các dân tộc Tây Bắc; Tổ chức Hội thảo quốc gia “Ngôn ngữ và văn học vùng Tây Bắc”...Chúng tôi cho rằng đó là những định hướng thiên về nghiên cứu, nên mong muốn Nhà trường quan tâm hơn đến định hướng ứng dụng trong thực tế. Chúng tôi thấy, trường ta có điều kiện thuận lợi về cơ sở vật chất, môi trường gần gũi để thực hành, có thể tập hợp được đội ngũ giảng viên...Bởi vậy, nên chăng, chúng ta cần có những tư duy và tầm nhìn mạnh mẽ và sát thực hơn nữa về dạy và học tiếng Thái trong chiến lược phát triển của Nhà trường.