Mẫu là kết tinh của nghề, đó là quá trình vật chất hóa lý thuyết nghề thành hệ thống các thao tác để cho ra những sản phẩm cụ thể. Xây dựng mẫu, làm theo mẫu là khâu tất yếu của quy trình đào tạo nghề. Ở các trường kỹ thuật và các cơ sở đào tạo có tỷ trọng thực hành lớn, công tác dạy mẫu rất được quan tâm.
Tiếc rằng ở nhiều trường sư phạm hiện nay, làm mẫu vẫn là vấn đề chưa được quan tâm đúng mức. Ở đâu đó, các thầy cô giáo khi giảng dạy về phương pháp vẫn nặng về lý thuyết (cho dù rất uyên thâm và sâu sắc), còn sinh viên thì ít được nhận diện qua mẫu. Hay nói đúng hơn, lý thuyết về sự đổi mới chưa được chuyển thành mẫu. Điều đó cũng giống như người thợ gốm đã nói quá nhiều về việc sáng tạo ra một chiếc bình gốm với kiểu dáng và hoa văn độc đáo, chỉ có điều người thợ đó chỉ nói về nó mà chưa sáng tạo ra nó, chưa cho mọi người được xem chiếc bình gốm rất thật đó mà thôi!
Lâu nay, tại các diễn đàn đổi mới phương pháp dạy học, các đợt bồi dưỡng giáo viên, các báo cáo viên ít thể hiện qua mẫu. Điều này hạn chế rất nhiều chất lượng của các đợt bồi dưỡng. Bởi ai cũng biết rằng giữa lý thuyết và thực hành là hai lĩnh vực luôn gắn bó chặt chẽ nhưng không đồng nhất, nếu không muốn nói là nó còn những khoảng cách khá lớn. Người nghe không chỉ đòi hỏi lý thuyết về sự đổi mới mà họ cần sự thể hiện cụ thể sự đổi mới đó trong những giờ lên lớp cụ thể, bằng lời nói cụ thể, phong cách cụ thể. Họ cần được nhận thức cái mới một cách trực diện, sống động. Vấn đề ở đây không chỉ là phải hiểu mà cơ bản là phải làm. Phải mẫu hóa sự đổi mới thông qua hệ thống các thao tác nghề. Không có mẫu, cũng giống như một giáo sư y khoa hướng dẫn sinh viên một phương pháp mổ xẻ hiện đại, nhưng hoàn toàn chỉ trong lý thuyết, trong tưởng tượng chứ không phải giáo sư đó cầm dao thật, mổ thật, trên những bệnh nhân thật, ở một bệnh viện thật nào đó. Thật khó có thể tưởng tượng được ở đâu đó lại có một giờ hướng dẫn mổ xẻ như vậy. Nhưng đó lại là hiện tượng không hiếm thấy ở các trường sư phạm hiện nay
Về vấn đề quan trọng này, chúng tôi xin tham gia mấy ý kiến sau đây
1.Cần phải coi việc xây dựng mẫu, phân tích qua mẫu, làm theo mẫu là một khâu bắt buộc trong quá trình đào tạo giáo viên hiện nay. Và theo đó, mọi sự đổi mới phương pháp trong dạy học, trong đào tạo, bồi dưỡng giáo viên đều phải được mẫu hóa. Mẫu phải được coi là sản phẩm không thể thiếu của quy trình đổi mới
Khi đổi mới nội dung, chương trình đào tạo, đổi mới sách giáo khoa, chúng ta đã có các sản phẩm được văn bản hóa bằng các chương trình cụ thể, các bộ sách giáo khoa cụ thể. Nhưng sự đổi mới phương pháp dạy học (cho tương xứng với nội dung, chương trình và sách giáo khoa) thì chủ yếu vẫn dừng ở lý thuyết của phương pháp. Chúng ta cần thể hiện sự đổi mới thông qua những bài giảng thật, của những giáo viên thật trên bục giảng. Nó cũng giống như người huấn luyện viên tài ba và dàn cầu thủ tuyệt vời trong bóng đá. Huấn luyện viên không chỉ nói lý thuyết về bóng đá, lý thuyết về kỹ thuật đi bóng, kỹ thuật sút bóng mà ông đá bóng thật, đi bóng thật, sút bóng thật. Cũng tương tự như vậy đối với người bác sỹ khi ông cầm dao thật, mổ thật, trên những bệnh nhân thật cho sinh viên của mình xem và học tập. Dạy nghề là phải thế - một logic quá đỗi bình thường! Phải coi sản phẩm của đổi mới phương pháp dạy học không chỉ là những văn bản lý thuyết, những lời giảng lý thuyết về phương pháp, mà phải là những bài giảng cụ thể trên bục giảng - Đó là kết tinh cao nhất của phương pháp. Một bài thuyết trình về phương pháp cho dù có hay đến mấy đi chăng nữa, cũng sẽ chẳng có giá trị nếu những lý thuyết đó không được thể hiện thành công qua các bài giảng cụ thể. Và cũng theo đó, cần phải đổi mới tiêu chí đánh giá về quá trình đổi mới phương pháp dạy học hiện nay. Hiệu quả và chất lượng của đổi mới phương pháp dạy học không chỉ thông qua lý thuyết mà cơ bản phải ở thực hành, ở sự mẫu hóa thành các bài giảng đích thực. Đó là sự vật chất hóa lý thuyết thành hệ thống các thao tác sư phạm cụ thể, là chiếc cầu nối để biến sự đổi mới từ lý thuyết, từ ý tưởng thành những sản phẩm hiện hữu, đích thực - Không có cái đó, không quan tâm đến điều đó, không vượt qua được “chiếc cầu” đó, chúng ta vẫn mãi mãi chỉ ở bên này của dòng sông đổi mới, mãi mãi ở bên này của dòng sông chất lượng mà thôi!
Chính vì lẽ đó, cần phải coi xây dựng mẫu, thể hiện sự đổi mới thông qua mẫu như một tiêu chí có tính nguyên tắc trong đổi mới phương pháp dạy học và bồi dưỡng giáo viên hiện nay.
2. Xây dựng mẫu là một hoạt động rất khó khăn. Một nhà sư phạm, một người rất giỏi về lý thuyết phương pháp, có thể không giỏi khi thể hiện chính quan điểm lý thuyết của mình qua mẫu. Trên thực tế, không ít các giảng viên phương pháp dạy học mẫu dù rất giỏi về lý thuyết phương pháp - nhưng không thể hiện thành công qua mẫu. Điều này cũng là bình thường, bởi vì việc thực hành thao tác nghề có những đòi hỏi riêng về tố chất mà không phải ai cũng có ưu thế về mặt đó. Nó cũng giống như người huấn luyện viên tài ba, nhưng không thể đá bóng hay như những cầu thủ trên sân, nhà lý luận âm nhạc rất giỏi về nhạc lý nhưng không thể hát hay như những ca sĩ; và nhà phê bình văn học rất giỏi khi phê bình, nhưng không phải là nhà văn, nhà thơ.
3.Vấn đề đặt ra cho các cơ sở đào tạo hiện nay là phải quan tâm xây dựng được đội ngũ những người làm mẫu chuyên nghiệp để thể hiện lý thuyết về phương pháp qua mẫu. Sinh viên được tiếp thu lý thuyết phương pháp qua mẫu, phân tích mẫu, trao đổi qua mẫu, làm thuần thục hệ thống thao tác sư phạm theo mẫu. Đó là cơ sở, là nền tảng quan trọng để họ tiếp tục sáng tạo và đổi mới
Các nhà sư phạm, các nhà nghiên cứu phương pháp dạy học phải sử dụng mẫu như một tiêu chí quan trọng nhất để thể hiện quan điểm lý thuyết của mình. Hằng năm, cần tổ chức các cuộc thi để chọn được đội ngũ các giáo viên dạy giỏi quốc gia, làm cơ sở để chọn lựa đội ngũ giáo viên làm mẫu chuyên nghiệp cũng như xây dựng được hệ thống băng hình các bài giảng mẫu cho hoạt động đào tạo và đổi mới phương pháp dạy học.
Các bài giảng mẫu phải là sự thống nhất cao nhất của các nhà sư phạm, các chuyên gia giáo dục không chỉ trong phạm vi một trường, mà trên phạm vi quốc gia. Đây sẽ là hệ thống các tài liệu tham khảo quan trọng cho sinh viên trong hệ thống các trường sư phạm, cũng như đội ngũ giáo viên cả nước trong quá trình học tập, bồi dưỡng, nâng cao trình độ và chất lượng dạy học hiện nay ở các trường phổ thông
Được biết một số trường đại học, cao đẳng sư phạm rất quan tậm đến vấn đề này, có thể coi đây là một tín hiệu đáng mừng, rất cần được các nhà khoa học, các cơ quan quản lý quan tâm nghiên cứu và phát triển trên quy mô rộng lớn hơn.
PGS. TS. Kiều Thế Hưng
Tổ Phương pháp dạy học - Khoa Lịch sử, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội