Trong những năm gần đây, việc phát triển canh tác trên diện tích lớn một số loại cây như ngô, lúa, sắn… tại Tây Bắc: đã góp phần giải quyết nhu cầu lương thực, cải thiện thu nhập cho người dân địa phương. Tuy nhiên, quá trình sản xuất độc canh các cây lương thực này trong nhiều năm, sử dụng ồ ạt thuốc bảo vệ thực vật, phân bón hóa học, cày bừa toàn diện trên đất dốc, đã gây nên tình trạng xói mòn và thoái hóa đất. Do vậy, việc chuyển đổi cơ cấu cây trồng theo hướng bền vững là yêu cầu cấp thiết của khu vực, và nông lâm kết hợp là một trong các giải pháp phù hợp cho vấn đề này.
Thực hiện thỏa thuận hợp tác giữa Trường Đại học Tây Bắc (TBU) và Trường Đại học Southern Cross – Úc (SCU), năm 2018 nhóm nghiên cứu đã phối hợp với cán bộ khuyến nông, người dân địa phương, xây dựng và thiết lập mô hình nông lâm kết hợp tại bản Nong Sàng, xã Bó Mười, huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La với diện tích 0,6 ha. Mục đích của việc xây dựng mô hình hướng đến một hệ thống canh tác bền vững, nâng cao thu nhập cho người dân, hạn chế xói mòn đất, bảo vệ môi trường. Mô hình còn là nơi để giảng viên, sinh viên hai trường TBU - SCU tham quan học tập, và cũng là mô hình trình diễn để người dân trong vùng học hỏi và trao đổi kinh nghiệm, nhân rộng ra các khu vực khác trong toàn xã. Mô hình được thiết kế với 3 công thức, 3 lần lặp theo khối ngẫu nhiên đầy đủ (CT1: Mận trồng thuần; CT2: Mận + Cà phê + cỏ Sả; CT3: Mận + cỏ Sả), với mục tiêu xác định được tính hiệu quả về kinh tế, xã hội, môi trường của phương thức trồng xen Mận + Cà phê + Cỏ.
Toàn cảnh mô hình sau khi thiết lập (tháng 9/2018)
Việc thiết kế mô hình dựa trên cơ sở khảo sát thực trạng canh tác tại địa phương, kết quả thảo luận của các chuyên gia, nhóm nghiên cứu, đặc biệt là ý kiến của người dân. Sau gần một năm triển khai mô hình đã đạt được những kết quả nhất định. Ông Lò Văn Yêu - chủ hộ xây dựng mô hình đã chia sẻ: so với trồng ngô trước đây, trồng theo mô hình đỡ mất nhiều công lao động, chỉ phải bỏ vốn một lần năm đầu, các năm sau không phải đầu tư thêm, gia đình cũng thu được cỏ để cho bò ăn, không sợ thiếu thức ăn cho trâu bò trong mùa Đông.
Bò của nông hộ ăn cỏ thu từ mô hình (tháng 5/2019)
Mô hình được UBND huyện Thuận Châu, UBND xã Bó Mười nhất trí cho triển khai thực hiện, đồng thời nhận được sự hỗ trợ tích cực của các cán bộ khuyến nông địa phương.
Trao đổi với chúng tôi, ông Lò Văn Điến - cán bộ khuyến nông xã Bó Mười nói: từ khi mô hình triển khai, đã có rất nhiều người đến xem để học tập và dự kiến sẽ trồng theo phương thức kết hợp cây ăn quả + cà phê + cỏ chăn nuôi trong năm 2019. Tuy nhiên ông cũng nói, hạn chế của mô hình là 3 năm đầu sau khi trồng, mô hình chưa cho thu nhập, nên người dân cần trồng xen cây lương thực, hoặc chuyển đổi dần dần.
Nhóm nghiên cứu và sinh viên đã thực hiện thu thập các số liệu sinh trưởng của cây trồng tại các ô thí nghiệm, đồng thời thiết kế các thử nghiệm đánh giá mức độ xói mòn đất.
Hiệu quả bước đầu về đào tạo và nghiên cứu khoa học: sau một năm triển khai hai trường TBU – SCU đã tổ chức 3 chuyến tham quan học tập tại mô hình cho 16 lượt chuyên gia, học viên cao học và sinh viên Trường SCU. Trường TBU cũng đã cử 5 cán bộ, giảng viên, 4 sinh viên trực tiếp tham gia nghiên cứu khoa học, thực hiện chuyên đề tốt nghiệp từ kết quả nghiên cứu của mô hình. ThS. Lò Minh Đức, nguyên là sinh viên K45 ĐH Lâm Sinh và học viên cao học của SCU tham gia điều phối hoạt động hợp tác này. Trong các đợt đến làm việc, các chuyên gia của SCU thường tổ chức tập huấn cho nhóm nghiên cứu của TBU những nội dung chuyên môn liên quan như: sử dụng phần mềm xử lý số liệu, công bố quốc tế.
Ngày 3/5/2019, Trường Đại học Tây Bắc đã có buổi làm việc với GS. Nichols John Doland để tổng kết, đánh giá các hoạt động hợp tác giữa hai trường trong năm 2018 và lập kế hoạch cho năm 2019. Trong cuộc họp, GS. Nichols John Doland –đánh giá rất cao kết quả đạt được của hai trường trong việc hợp tác xây dựng mô hình nông lâm kết hợp tại xã Bó Mười. Giáo sư cũng tin tưởng rằng mối quan hệ hợp tác giữa hai trường trong đào tạo và nghiên sẽ ngày càng phát triển.
Một số hình ảnh hoạt động thăm quan học tập tại mô hình
GS. Nichols John Doland – chuyên gia nghiên cứu của Trường SCU và nhóm nghiên cứu thăm mô hình (tháng 9/2018)
ThS. Nguyễn Hoàng Phương – TBU hướng dẫn phương pháp đo xói mòn trên mô hình cho học viên, sinh viên Trường SCU (tháng 11/2018)
- TS. Heidi Zimmer – chuyên gia Trường SCU và đoàn công tác thăm mô hình