1. Đặt vấn đề
Sâu keo mùa Thu Spodoptera frugiperda là một đối tượng sâu hại mới du nhập vào Việt Nam và gây hại nguy hiểm trên ngô và các cây trồng khác. Theo thông tin từ Báo Nông nghiệp điện tử (23/5/2019), loài sâu này đã xuất hiện và gây hại nặng ở một số vùng trồng ngô trên địa bàn xã Đa Kai, huyện Đức Linh, tỉnh Bình Thuận, chúng gây hại trên các trà ngô giai đoạn 6 - 9 lá và giai đoạn trổ cờ, với diện tích 10 ha, mật độ chủ yếu 4 - 8 con/m2, cá biệt có những nơi mật số trên 8 con/m2. Ở tỉnh Lạng Sơn, gần 700 ha ngô đang bị loài sâu này gây hại và còn có chiều hướng tăng nhanh (Báo điện tử VOV.VN ngày 14/5/2019). Sâu keo mùa Thu còn gây hại ở nhiều địa phương khác của Việt Nam như Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Giang vv… Tại tỉnh Sơn La, sâu keo mùa Thu đã xuất hiện và gây hại nặng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La, làm mất trắng nhiều diện tích ngô mới gieo trồng trong năm 2019. Hiện nay, sâu keo mùa Thu xuất hiện gây hại trên ngô tại thị trấn Nông trường Mộc Châu, thị trấn Mộc Châu, xã Tân Lập, Phiêng Luông với diện tích trên 100 ha (Sonlatv.vn 29/4/2019). Sơn La là một tỉnh có diện tích trồng ngô lớn nhất trong các tỉnh miền núi phía Bắc (đạt gần 100 nghìn ha trong năm 2018), sự xuất hiện của loài sâu keo mùa Thu sẽ là một trở ngại lớn đối với sản xuất ngô tại tỉnh Sơn La; thiệt hại do chúng gây ra đối với sản lượng ngô là rất khó lường. Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn đọc hiểu biết bước đầu về loài sâu hại nguy hiểm này, để có cơ sở đề xuất giải pháp phòng trừ chúng một cách hiệu quả, phù hợp với thực tiễn sản xuất tại địa phương.
2. Triệu chứng gây hại
Sâu keo mùa Thu (Spodoptera frugiperda) thuộc họ Ngài đêm (Noctuidae), bộ Cánh vảy (Lepidoptera), tên tiếng Anh là Fall Armyworm. Chúng gây hại từ khi ngô được 3 lá trở lên, nặng nhất giai đoạn ngô xoáy nõn đến trỗ cờ; chúng đục phá, ăn cụt nõn, đỉnh sinh trưởng và cả bắp non. Những lá bị hại nhẹ bởi sâu tuổi nhỏ thường thấy những lỗ thủng trên lá; những lá bị hại nặng đứt rời khỏi thân hoặc có vết ăn nham nhở. Khi mật độ sâu cao, chỉ trong vài ngày cả ruộng ngô sẽ bị tàn phá toàn bộ, không thể hồi phục được.
3. Đặc điểm hình thái
Trứng có hình cầu, đường kính khoảng 0,75 mm; lúc mới đẻ, trứng có màu xanh, khi chuẩn bị nở trứng chuyển dần sang màu nâu sáng; giai đoạn trứng kéo dài 2-3 ngày trong điều kiện nhiệt độ 20 - 30 0C; trứng được đẻ thành ổ xếp 2- 4 tầng trên bề mặt lá; ổ trứng được bảo vệ bởi lớp lông mịn bao phủ bề mặt có gắn keo do trưởng thành tiết ra.
Sâu non thường có 6 tuổi, đôi khi có 5 tuổi; sâu non màu xanh sáng đến nâu tối, có những đường vạch dọc cơ thể. Sâu tuổi 6 dài khoảng 3- 4 cm, có 8 chân giả ở bụng và một cặp chân mông ở cuối đốt bụng. Lúc mới nở, sâu non có màu xanh và có những vệt và chấm nhỏ. Tuổi lớn, sâu non có màu xanh hoặc nâu sẫm; lưng có hàng lỗ thở màu đen; đầy có vệt nâu hình chữ Y ngược; các u lưng màu đen có lông cứng dài; đốt cuối bụng có 4 chấm hình vuông màu đen.
Nhộng: chiều dài ngắn hơn sâu non tuổi cuối; màu nâu sáng.
Trưởng thành: con đực có chiều dài cơ thể 1,6 cm, sải cánh dài 3,7 cm; cánh trước có những vết đốm màu nâu sáng, xám hoặc vàng rơm chia cánh thành các vùng với 3/4 vùng có màu vàng rơm và 1/4 vùng có màu nâu. Con cái có cơ thể dài 1,7 cm; cánh trước có đốm nâu tối hoặc xám; cánh sau màu vàng rơm và có viền cánh màu nâu tối.
Ký chủ: Chúng gây hại trên 80 loài cây trồng khác nhau; chúng không chỉ gây hại nặng trên các loài cây trồng, cây dại Thuộc họ hòa thảo như ngô, lúa, kê, mía mà còn gây hại trên các loài Thuộc họ khác như các loài rau và bông.
Hình 1. Sâu non Hình 2. Trưởng thành
Nguồn www.cropscience.bayer.com Nguồn https://www.greenrevalutions.com
4. Đặc điểm sinh học và sinh thái
Trưởng thành hoạt động và đẻ trứng vào ban đêm; trước khi đẻ trứng, chúng bay nhiều, sau đó định vị một chỗ để đẻ trứng; thỉnh thoảng chúng bay di chuyển với khoảng cách khá dài; trưởng thành sống trung bình 12 - 14 ngày. Trứng được đẻ ở mặt dưới lá của cây ký chủ; ổ trứng được bao phủ bởi lớp lông bảo vệ, mỗi ổ trứng có khoảng 300 trứng; trứng nở trong khoảng 2- 10 ngày nhưng tập trung nở trong khoảng 3-5 ngày. Sâu non mới nở ăn phần nõn ngô; tuổi 2 chúng sống theo bầy và gây hại mặt dưới của lá non; tuổi lớn hơn, chúng ăn thịt lẫn nhau dẫn đến chỉ có 1- 2 cá thể sâu trên một vị trí gây hại.
Tỷ lệ sâu non phát triển đến tuổi 6 được điều khiển bởi thức ăn và nhiệt độ; giai đoạn sâu non phát triển trong thời gian từ 14- 21 ngày. Sâu tuổi lớn gây hại ban đêm trừ giai đoạn chúng sống tập trung và giai đoạn phát tán tìm nguồn thức ăn mới. Nhộng được làm trong kén mỏng ở trong đất, hiếm khi thấy nhộng làm trên lá cây ký chủ; giai đoạn nhộng kéo dài 9- 13 ngày.
Nhiệt độ khởi điểm phát dục của sâu keo mùa Thu là 10,9 0C, tổng tích ôn hữu hiệu là 559 độ-ngày. Đất cát pha phù hợp cho sự hóa nhộng và hóa trưởng thành. Nhiệt độ trên 30 0C cánh trưởng thành bị biến dạng.
Sau keo mùa Thu là dịch hại của vùng nhiệt đới, chúng thích nghi với những vùng có nhiệt độ ấm áp. Nhiệt độ thích hợp với sâu non là 28 0C nhưng thấp hơn ở giai đoạn vào nhộng và đẻ trứng.
5. Hướng phòng trừ
Sâu keo mùa Thu là loài sâu mới du nhập vào Việt Nam, chưa có nhiều nghiên cứu phòng trừ loài sâu này. Để quản lý loài sâu keo mùa Thu gây hại trên ngô cần có giải pháp phòng trừ cụ thể theo những hướng sau:
- Áp dụng biện pháp quản lý tổng hợp (IPM);
- Điều tra trên đồng ruộng, phát hiện sâu ngay từ khi chúng mới xuất hiện để sử dụng các loại Thuốc trừ sâu ngay khi ngô còn nhỏ (3-5 lá); sử dụng các Thuốc nội hấp hoặc thấm sâu;
- Có thể xem xét sử dụng bộ giống ngô kháng sâu (ngô chuyển gen BT) được phép trồng tại Việt Nam.
Tài liệu tham khảo
2. https://www.cabi.org/ISC/datasheet/29810
3. https://www.cropscience.bayer.com
4. https://www.greenrevalutions.com
5. https://nongnghiep.vn/xuat-hien-sau-keo-mua-Thu-hai-ngo-tai-binh-Thuan.
7. https://vov.vn/xa-hoi/sau-keo-mua-Thu-an-trang-hang-tram-hecta-ngo-09082.vov