Ngày 14/7 âm lịch hàng năm, là ngày Tết Xíp xí hay còn gọi là Tết trẻ con của dân tộc Thái trắng Phù Yên, Sơn La. Đây là Tết quan trọng, lớn nhất với bà con không chỉ bởi bởi ý nghĩa cầu mùa, thờ cúng tổ tiên, tổng kết mùa vụ mà còn thể hiện sự quan tâm tới trẻ em.
Hình ảnh: Huyện Phù Yên - tỉnh Sơn La
Tương truyền rằng trước đây ngày 14/7 âm lịch, người lớn mổ vịt, bắt cá suối, đốt ong rừng về ăn rất nhộn nhịp. Người lớn nói hôm nay 14/7 âm trẻ con không được ăn đâu, lên Lũng chăn trâu thôi, người lớn ăn. Trẻ nhỏ thấy vậy liền buộc mõm những con trâu con, không cho chúng ăn. Chiều đến trẻ nhỏ lùa đàn trâu về, người lớn thấy vậy hỏi và trẻ nhỏ đã thưa rằng: “Trẻ nhỏ không được ăn nên trâu nhỏ cũng không được ăn”. Người lớn hiểu sự tình và từ đó ngày 14/7 âm lịch hàng năm là Tết Xíp xí, hay còn gọi là Tết trẻ con của người Thái Trắng Phù Yên.
Trong ngày này, mỗi đứa trẻ được cha, mẹ sắm cho 1 bộ quần áo mới, 1 cóong kháu đựng xôi, 1 con gà nhỏ luộc chín và bánh ít uôi để đi thả trâu lên lũng. Tết được tổ chức theo từng gia đình hay dòng họ. Đa phần mỗi gia đình tự tổ chức, người Thái trắng quan niệm rằng càng có nhiều khách đến càng quý và may mắn. Trong mâm cơm Tết không thể thiếu thịt vịt và bánh ít uôi. Cúng vịt để xua đi sâu bọ, cho mùa vụ tốt tươi, bánh ít uôi thể hiện sự gắn kết, bền chặt, có đôi có lứa, mềm dẻo và mọi đứa trẻ có thể ăn được. Tuy không thờ cúng, nhưng trong mâm cỗ Tết không thể thiếu xôi đỏ, đen. Xôi đen là vị thuốc tăng thêm sức lực, xôi màu đỏ là vị thuốc xua tan mệt nhọc cho bà con. Thêm vào đó là cá suối, ong, thịt gà, ngan, các loại rau, gia vị đặc trưng để mâm cơm Tết tươm tất, thể hiện cuộc sống no đủ, các món ăn được nấu theo tập tục, đảm bảo hương vị dân tộc, đặc trưng của người Thái Trắng.
Mâm cơm ngày Tết và bánh ít uôi đặc trưng
Điều đặc biệt trong ngày Tết Xíp xí là sau khi cúng tổ tiên là tục làm vía cho con trâu. Gia chủ sẽ cho con trâu ăn xôi, rượu, bánh ít, cho trẻ nhỏ cưỡi trâu lên Lũng. Cầu mong trâu mạnh khỏe để kéo cày, lên rừng không bị rắn cắn, hổ vồ.
Sau khi ăn Tết xong, buổi chiều, bà con thường đi thăm chơi nhà nhau, chơi yến, ném còn, đánh đu, khắp đối đáp...đặc biệt là các nam thanh nữ tú rủ nhau lên đồi hái sim và hát giao duyên.
Ngày nay Tết Xíp xí vẫn lưu giữ những nét đẹp truyền thống, những giá trị, bản sắc dân tộc, nhất là giá trị tinh thần.
Ngày nay, nhiều hoạt động vui chơi công cộng được xã tổ chức, thu hút nhiều người, nhiều dân tộc cùng vui chơi nhưng vẫn giữ được giá trị cốt lõi của Tết.
Các hoạt động vui chơi cộng đồng trong ngày tết
Từ ngày 12 - 13 âm lịch không khí Tết Xíp xí đã nhộn nhịp trong các bản, người mua, bán tấp nập ngoài chợ...... Sáng sớm tinh mơ bà con rôm rả mổ vịt, gà, ngan ngoài suối....
Nếu có dịp ghé thăm Sơn La vào đúng dịp Tết Xíp xí, các bạn đừng bỏ lỡ trải nghiệm văn hóa thú vị và độc đáo này nhé./.