Lễ hội “Then Kin Pang” hay có nơi gọi là “Kin Pang Then” về nội dung thực chất là một, là lễ hội của người Thái nói chung và Thái trắng nói riêng.
Ngày xưa trong nền kinh tế tự nhiên tự cung tự cấp, con người sống hoàn toàn phụ thuộc vào tự nhiên; hơn nữa các cơ sở y tế còn nghèo nàn, lạc hậu, trình độ dân trí thấp nên niềm tin chủ yếu dựa vào tinh thần, tâm linh, tín ngưỡng. Do đó vị trí, vai trò của thầy cúng (thầy mo) rất quan trọng đối với họ. Thầy được tôn sùng như ông Then (vua trời) vừa giúp dân chúng chữa bệnh, vừa có thể tạo được mưa thuận gió hòa giúp dân chúng làm ăn thuận lợi. Lễ hội “Then Kin Pang” hay “Kin Pang Then” là ông thầy cúng (thầy mo) cao tay chữa được nhiều bệnh cho dân chúng tổ chức ăn mừng sau một năm hoặc vài năm làm ăn suôn sẻ (có ông mo thì tổ chức mỗi năm một lần, có ông thì hai ba năm mới tổ chức tùy thuộc vào điều kiện hoàn cảnh của từng người). Đây là dịp để dân chúng, đặc biệt là những người được thầy chữa khỏi bệnh (lụ liệng) đến tạ ơn thầy, đến gặp gỡ giao lưu trao đổi nhân ngày vui của thầy. Các con nuôi (lụ liệng) được thầy chữa khỏi bệnh tùy từng hoàn cảnh điều kiện mang quà đến tạ ơn thầy. Trong các món quà ấy có rượu, có gạo, gà, lợn…để góp vào lễ hội của thầy cùng làm, cùng ăn, cùng vui chúc cho thầy, chúc cho nhau những điều tốt đẹp nhất, những điều cầu mong may mắn làm ăn suôn sẻ. Đồng thời tạo niềm tin, tạo cơ sở nền tảng niềm tin cho mọi người biết đoàn kết, gắn bó; sống có đức, có tâm, có đạo, tạo điều kiện giúp nhau làm ăn càng ngày càng phát triển; cũng là dịp tổng kết đánh giá quá trình làm ăn, tích lũy kinh nghiệm mong muốn sang năm mới gặp nhiều may mắn và có cuộc sống tốt đẹp hơn.
Ngày nay, khoa học kỹ thuật phát triển, nhất là khoa học Y Dược, đời sống của đồng bào Thái được nâng cao; các cơ sở, dịch vụ y tế đã giúp đồng bào phòng chống và chữa được nhiều loại bệnh tật nên vai trò của thầy Mo (thầy Cúng) giảm đi. Vì vậy chính quyền các địa phương trong đó có Mường So - Phong Thổ - Lai Châu tổ chức khôi phục lại lễ hội “Then Kin Pang” nhằm gìn giữ, bảo tồn giá trị, nét đẹp văn hóa truyền thống của đồng bào Thái nói chung và Thái trắng ở Phong Thổ nói riêng.
Lễ hội “Then Kin Pang” ở huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu được tổ chức mỗi năm một lần có thể do Tỉnh, do Huyện, do Xã tổ chức hoặc phối hợp tổ chức. Lễ hội “Then Kin Pang” lần thứ 15 năm 2017 được diễn ra tại xã Khổng Lào khu vực Mường So huyện Phong Thổ, tỉnh Lai Châu do Ủy Ban Nhân Dân xã Khổng Lào phối hợp với Phòng Văn hóa thông tin huyện Phong Thổ tổ chức. Lễ hội được tổ chức chu đáo, khái quát đầy đủ các nội dung của lễ hội Then Kin Pang và được diễn ra trọn trong một ngày (06/04/2017).
Bàn thờ Then, bàn thờ Then được trang trí rực rỡ, nhiều màu sắc. Hoa Bó Mạ là lễ vật chủ đạo. Đây là loại hoa thể hiện biểu tượng của Then Kin Pang, có hoa Bó Mạ mới có ngày hội Then.
Người Thái trắng có câu:
Bó pục púng Then cả (Hoa bưởi nở Then sướng)
Bó mạ púng Then sương (Hoa bó mạ nở Then vui)
Trên bàn thờ Then còn có con én gấp bằng giấy màu, đàn tính tẩu, quả còn; trên mâm có một con lợn, một con gà luộc để nguyên con, xôi nếp, rượu, nước… thể hiện đầy đủ vạn vật cỏ cây hoa lá báo hiệu một năm mới no ấm, hạnh phúc.
Ngoài ra, Then Kin Pang bao giờ cũng có một mâm cúng tạ ơn những người có công xây dựng bản mường, những vị anh hùng có công đánh giặc giữ Mường.
Mọi người đến dự lễ đều tâm niệm thắp hương bàn thờ Then để cầu nguyện năm mới sẽ luôn anh lành, hạnh phúc. Có người thân mất cũng dâng lễ vật thờ Then xin với các vị thần linh cho hồn ma về hưởng.
Lễ hội “Then Kin Pang” ở Mường So - Phong Thổ - Lai châu có 2 phần chính phần lễ và phần hội.
Phần lễ, diễn ra ở trên nhà sàn, mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, không có yếu tố mê tín dị đoan, vun đắp tình đoàn kết và mang tính cộng đồng cao. Với lối hát Then truyền thống có đệm nhạc tính tẩu và dàn diễn viên mặc trang phục truyền thống Thái Trắng rất xinh đẹp múa phụ họa uyển chuyển. Qua lời hát, Ông (Bà) Then cầu chúc cho dân làng trong bản, trong mường có nhiều sức khỏe, no ấm, may mắn; cầu cho mưa thuận gió hòa, cho mùa màng tươi tốt. Đồng thời cầu chúc lộc cho gia đình con cháu (lụ liệng) đến tạ ơn thầy trong dịp đầu năm mới an lành, hạnh phúc. Phần lễ tuy đơn giản nhưng mang ý nghĩa tâm linh sâu sắc, có tính cộng đồng cao, vun đắp tình làng nghĩa xóm, tình đoàn kết bản mường.
Phần hội, diễn ra ở các sân và ở dưới suối, đây là phần sôi động nhất, trước đây thời gian có thể kéo dài 2 - 3 ngày tùy thuộc vào số con nuôi (lụ liệng) đến với Then nhiều hay ít. Với các trò chơi dân gian lành mạnh như trò cày bừa, hái nấm, múa khăn, múa xòe, múa tăng bẳng, tăng bu tạo không khí phấn khởi, vui tươi lôi kéo cuốn hút nhiều người cùng tham gia. Đặc biệt là sự hiện diện của đội văn nghệ đến từ Mường Là, huyện Kim Bình, tỉnh Vân Nam Trung Quốc cùng bà con người H’Mông từ núi cao xuống, người Dao ở các bản bên cũng về dự lễ hội, họ múa hát rất sôi động làm cho lễ hội thêm nhiều sắc thái phong phú, vui vẻ, đoàn kết. Bên cạnh đó còn có nhiều trò chơi khác như ném còn, tó má lẹ, đẩy gậy, kéo co, én cáy (cầu lông lông gà), té nước…thật vui vẻ, sôi nổi. Cùng với các trò chơi của lễ hội các Bản còn tổ chức thi nấu ăn các món ăn truyền thống của dân tộc Thái như cơm lam, xôi nhiều màu bắt mắt, rau gai, cà rừng, cá bống nướng, cá bống cuốn lá vùi tro, da tớ nướng, ve sầu, bọ xít, dế mèn… quý khách được thưởng thức sẽ rất khó quên hương vị của núi rừng Tây Bắc và bàn tay khéo léo tần tảo, đức tính hy sinh của người phụ nữ Thái. Bên cạnh đó lễ hội còn là dịp để trai gái trong bản, trong mường gặp gỡ và thể hiện mình qua những lời ca, câu hát, điệu múa và sau lễ hội, nhiều đôi đã nên vợ, nên chồng.
Tóm lại, Lễ hội “Then Kin Pang” của người Thái Trắng Mường So, Phong Thổ, Lai Châu có giá trị tâm linh, văn hóa và nhân văn sâu sắc, vừa bảo tồn, gìn giữ, quảng bá truyền thống bản sắc văn hóa dân tộc, nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho cộng đồng, vừa góp phần xây dựng tình đoàn kết gắn bó giữa các dân tộc trong bản, trong mường. Đồng thời là nơi giao lưu học hỏi kinh nghiệm làm ăn, phát triển kinh tế góp phần xóa đói giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới bền vững, là cơ hội quảng bá xúc tiến thương mại, du lịch cho địa phương và năm du lịch Lào Cai - Tây Bắc (2017).
