Hàng Năm, giữa mùa xuân Tây Bắc, hoa ban nở rộ khoe sắc khắp núi rừng. Hoa ban (một loài hoa có riêng ở vùng Tây Bắc) - biểu tượng của mùa xuân, tình yêu và cuộc sống. Cùng với thời gian và lịch sử cách thức “chơi” hoa vào mùa hoa nở cũng có những đổi thay.
Trước đây không có lễ hội hoa ban hay lễ hội mùa hoa ban, mà khi mùa ban nở trai gái cùng bản, cùng mường thường rủ nhau vào rừng ban chơi hoa ban, hái hoa ban tặng nhau. Mùa hoa nở, nhất là mùa ban nở trai gái bản mường rất vui; ban ngày vẫn đi làm nương rẫy bình thường, chiều đi làm về khoảng 4 - 5 giờ họ mới cùng nhau vào rừng ban để chơi hoa ban, thông thường rừng ban không xa bản, ở gần sát bản. Họ ăn vận thật đẹp, nam mặc áo trắng trong áo chàm ngoài và lưng đeo bao dao để chặt cành ban, phát đường; nữ thì mặc váy, áo cóm truyền thống, tóc cuốn quanh đầu và đeo theo cái ếp để đựng hoa ban. Đến rừng ban họ chọn cây ban nhiều hoa và hoa đẹp nhất để chơi, con trai trèo lên cây ban cắt cành có nhiều hoa thả xuống cho con gái ở dưới hái nhặt hoa ban vào ếp, cứ thế từng cặp đôi một. Họ vừa ‘gặt’, hái hoa, vừa hát giao duyên, vừa tâm sự. Khi trời gần tối cũng là lúc họ rủ nhau về, con trai hái nhặt những bông hoa đẹp nhất cài lên quanh mái tóc con gái chẳng khác gì vương miện người đẹp hoa ban hiện nay. Họ vừa đi về vừa tâm sự, vừa ca hát và tiếp tục hò hẹn để đến hôm sau gặp lại hoặc hẹn tối gặp nhau ở “Hạn Khuống”. Hoa ban đầy ếp về đến nhà trở thành món thực phẩm được chế biến đa dạng cho bữa ăn của từng gia đình. Hàng ngày hoặc vài ngày (trừ ngày mưa gió hoặc có việc bận) họ lại hẹn nhau đi chơi hoa ban, cho đến khi mùa hoa tàn và cũng từ đây mà nhiều lứa đôi nên vợ nên chồng.
Ngoài chơi hoa ban, trai gái bản mường còn rủ nhau chơi các loại hoa rừng khác như hoa Ngọc lan (bó Ngôm), bó Phón, bó Mạ, bó Píp, bó Ly đông…nói chung các loài hoa rừng là nơi gặp gỡ, tâm tình, hò hẹn của trai gái bản mường Tây Bắc.
Ngày nay, nhất là từ khi đất nước đổi mới và hội nhập, bản mường cũng thay đổi nên hình thức chơi hoa ban của trai gái xưa không còn nữa, thay vào đó là các lễ hội được chính quyền đứng ra tổ chức nhằm tạo sân chơi cho đồng bào, nhằm gìn giữ nét đẹp văn hóa truyền thống độc đáo của các dân tộc vùng Tây Bắc.
Và cũng chính vì thế cứ đến mùa ban nở hàng năm các địa phương trong vùng tổ chức các hoạt động văn hóa - thể thao - du lịch mừng hoa ban, mừng Đảng, mừng xuân tạo không khí phấn khởi, vui tươi đầu xuân cho đồng bào vui vẻ đoàn kết, hợp tác làm tiền đề cho một năm mới, giúp mọi người hăng hái tăng gia lao động sản xuất phát triển kinh tế, xóa đói giảm nghèo. Đồng thời thu hút khách thập phương đến tìm hiểu, nghiên cứu và thưởng thức các giá trị văn hóa truyền thống, bản sắc văn hóa độc đáo của các dân tộc Tây Bắc.
Mùa hoa ban năm nay, tỉnh Sơn La tổ chức lễ hội mùa Hoa ban tại thành phố Sơn La và huyện Vân Hồ. Còn ở tỉnh Điện Biên, lễ hội Hoa ban năm 2017 và ngày hội Văn hóa - Thể thao - Du lịch lần thứ V được Tỉnh đứng ra tổ chức từ ngày 11/03/2017 đến ngày 14/03/ 2017. Trước khi tổ chức ngày hội Văn hóa - Thể thao - Du lịch lần thứ V, tỉnh Điện Biên đã chỉ đạo các Huyện, Thị xã, Thành phố trong Tỉnh tùy điều kiện mà tổ chức các hoạt động Văn hóa, Thể thao, Du lịch phù hợp nhằm động viên đồng bào các dân tộc có tinh thần mới hăng hái thi đua tăng gia lao động sản xuất, xóa đói giảm nghèo, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho nhân dân.
Tại huyện Điện Biên, huyện đã tổ chức 2 cụm hội thi Văn hóa, Thể thao và Du lịch của huyện lần thứ VI.Tổ chức thi giữa các xã với nhau.
Cụm 1.Cụm Mường Phăng diễn ra ngày 11/03/2017 bao gồm các xã Mường Phăng, Pá Khoang, Nà Tấu, Nà Nhạn.
Cụm 2. Cụm Nong Hẹt tổ chức ngày hội Văn hóa, Thể thao, Du lịch và lễ hội Thành Bản Phủ năm 2017, diễn ra trong 2 ngày 21 và 22 tháng 03 năm 2017 gồm các xã Nong Hẹt, Thanh Chăn, Thanh Yên, Núa Ngam, Na Ư và Pa Thơm.
Nhìn chung phần lễ từ cấp Huyện đến cấp Tỉnh đều khái quát, ngắn gọn, đầm ấm chan chứa nhiều cảm xúc.
Phần hội là phần sôi động nhất thu hút đông đảo nhân dân tham gia, gồm nhiều môn thể thao, các trò chơi dân gian như kéo co, ném còn, đẩy gậy, đi cà kheo, đi trong bao tải, bịt mắt đánh chiêng, thi hát hơi dài…Đặc biệt là lễ hội Hoa ban do Tỉnh tổ chức còn có Triển lãm văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số, triển lãm ảnh, sách, sản phẩm, quà tặng du lịch; thi dân ca, dân vũ, âm nhạc truyền thống các dân tộc; lễ hội nghi thức văn hóa dân gian. Nội dung thi Người đẹp Hoa ban khu vực Tây Bắc mở rộng năm 2017 đã thu hút người đẹp khắp các bản mường đến dự thi tạo cho lễ hội thêm phần hấp dẫn.
Tóm lại, lễ hội Hoa ban hay lễ hội mùa Hoa ban là lễ hội thường niên khi mùa ban nở, gắn với giá trị lịch sử và truyền thống bản sắc văn hóa đặc trưng vùng Tây Bắc mà không nơi nào có được. Hoa ban là biểu tượng gắn cùng dòng chảy lịch sử của người dân Tây Bắc qua hai cuộc kháng chiến trường kỳ của dân tộc, là biểu tượng văn hóa trường tồn của Tây Bắc, cùng với tấm lòng chân thành của đồng bào với các món ăn ẩm thực từ tự nhiên và bàn tay chế biến khéo léo, đã tạo nên sức hấp dẫn thu hút khách thập phương đến thưởng thức đồng thời cũng là cơ hội để bản mường giữ gìn, bảo tồn, quảng bá, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc Tây Bắc.