Tóm tắt: Đề tài đã tiến hành điều tra, xác định được 28 loài côn trùng cánh vẩy thuộc ngành động vật chân đốt (Arthropoda), lớp côn trùng (Insecta), bộ cánh vẩy (Lepidoptera), 6 họ bướm và 19 giống bướm khác nhau.
Từ khóa: Côn trùng, Cánh vẩy, Chân đốt.
- Đặt vấn đề
Việt Nam nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, điều kiện đó đã tạo cho Việt nam có sự đa dạng sinh học cao về các loài động thực vật. Nhưng, trong những thập kỷ gần đây nguồn tài nguyên đó đã và đang suy giảm ngày càng nghiêm trọng, nguyên nhân suy giảm chủ yếu là sự can thiệp vô ý thức của con người như chặt phá rừng bừa bãi, đốt rừng làm nương rẫy, sử dụng thuốc bảo vệ thực vật tràn lan, săn bắt động vật hoang dã … Bên cạnh đó sức ép của sự gia tăng dân số, nhu cầu vật chất của xã hội không ngừng tăng lên. Ngoài ra công tác quản lý, bảo vệ rừng còn nhiều hạn chế, bất cập, nạn cháy rừng hàng năm thường xuyên xảy ra, sâu bệnh hại phát triển gây ra những trận dịch lớn. Vì vậy, việc nghiên cứu và bảo tồn tính đa dạng sinh học hiện nay là một vấn đề cấp bách trên toàn thế giới.
Trong lớp côn trùng, bộ cánh vẩy (Lepidoptera) là một bộ rất đa dạng và phong phú. Bướm là tên một nhóm động vật mà người ta ví như “Những Bông Hoa Biết Bay”, là một yếu tố trong nghệ thuật chiêm ngưỡng và văn học. Các loài cánh vẩy có vai trò rất lớn trong đời sống kinh tế - văn hoá - xã hội của con người. Chúng tham gia tích cực vào quá trình thụ phấn cho hoa, làm tăng năng suất, sản lượng cây trồng. Nhiều loài cánh vẩy có màu sắc rực rỡ đã tạo nên cảnh quan thiên nhiên đẹp. Đây là nhóm côn trùng rất phong phú về số lượng và đa dạng về nơi ở, chúng có khả năng thích ứng cao với sự biến đổi của môi trường. Chính vì vậy, cánh vẩy thường được sử dụng là sinh vật chỉ thị cho tình trạng của hệ sinh thái, đặc biệt trong đánh giá chất lượng rừng, đánh giá hiệu quả của công tác bảo tồn thông qua việc quan sát sự biến động của quần thể loài cánh vẩy theo thời gian.
Khu vực rừng phòng hộ Phường Chiềng Ngần, Thành Phố Sơn La, tỉnh Sơn La chưa có hay có rất ít thông tin về thành phần loài cánh vẩy, vì vậy kết quả nghiên cứu của đề tài góp thêm tài liệu phục vụ cho công tác bảo tồn đa dạng sinh học và nghiên cứu khoa học tại khu vực.
- Mục tiêu, nội dung và phương pháp nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Phân loại, nhận biết để quản lý bảo vệ loài đồng thời nhân nuôi các loài cánh vẩy quý hiếm theo hướng bảo tồn đa dạng sinh học, phát triển lâm nghiệp bền vững.
2.2. Nội dung nghiên cứu
- Xác định thành phần loài cánh vẩy tại khu vực nghiên cứu
2.3. Phương pháp nghiên cứu
- Điều tra theo tuyến và điểm điều tra, vợt bắt tất cả các loài cánh vẩy gặp trên tuyến và điểm điều tra. Tuyến điều tra được thiết lập đi qua nhiều dạng sinh cảnh, tại mỗi sinh cảnh lập một điểm điều tra bán kính 10 - 15m. Tại khu vực nghiên cứu, đã tiến hành điều tra trên 7 tuyến với 25 điểm điều tra.
- Trong phòng thí nghiệm, xử lý mẫu và định loại tên loài theo tài liệu chuyên khảo. Định loại các loài cánh vẩy thông qua việc mô tả loài, quan sát râu đầu, hệ mạch cánh, màu sắc và hình dạng cánh. Từ những kết quả nghiên cứu về hình thái loài đối chiếu với các chuyên khảo định loại côn trùng cánh vẩy: Bướm đảo Hải Nam của Cố Mậu Bân, Trần Bội Trân; Các loài bướm phổ biến ở Việt Nam của Alexander Monastyrskii và Alexey Devyatkin (do Khuất Đăng Long dịch, 2003); Bướm Vân Nam của Phòng Nghiên cứu côn trùng Viện khoa học Trung Quốc; Nhận biết những loài Bướm nổi tiếng trên Thế giới của Ngô Vân.
- Kết quả nghiên cứu
3.1. Thành phần loài côn trùng cánh vẩy tại khu vực nghiên cứu
Từ kết quả điều tra, dựa vào hệ thống phân loại của Alexander Monastyrskii và Alexey Devyatkin (năm 2003) có được danh lục về thành phần loài côn trùng cánh vẩy ở biểu 3.1.
Biểu 3.1: Thành phần loài côn trùng cánh vẩy tại khu vực nghiên cứu
Ở biểu 3.1 phản ánh kết quả điều tra tại khu vực nghiên cứu xác định được 28 loài côn trùng cánh vẩy thuộc ngành động vật chân đốt (Arthropoda), lớp côn trùng (Insecta), bộ cánh vẩy (Lepidoptera), 6 họ và 19 giống, các loài có trong danh lục đều thu bắt được mẫu.
Kết quả điều tra cho thấy, tại khu vực nghiên cứu họ Bướm Giáp có số lượng loài cao nhất 8 loài thuộc 5 giống, thứ hai là họ Bướm Đốm có 7 loài thuộc 4 giống, thứ ba là họ Bướm Phượng có 6 loài thuộc 4 giống, thứ 4 là họ Bướm Phấn có 4 loài thuộc 3 giống, thứ 5 là họ Bướm Rừng có 2 loài thuộc 2 giống, họ có số loài và giống ít nhất là họ Bướm Mắt Rắn với 1 loài thuộc 1 giống.
Trong 28 loài cánh vẩy được điều tra, xác định tại khu vực, có nhiều loài cánh vẩy quý và hiếm. Đặc biệt loài Troides aeacus C. & R. Felder, 1860 (Bướm phượng cánh chim chấm rời) thuộc họ Papilionidae (Bướm phượng) đang trong tình trạng có nguy cơ bị tuyệt chủng do bị thu bắt để buôn bán, trao đổi trên thị trường trong nước và quốc tế. Là loài rất hiếm gặp và được đưa vào trong Sách Đỏ Việt Nam năm 2007 với phân hạng cấp VU, do đó cần được quản lý, bảo tồn và nhân nuôi loài theo hướng phát triển tài nguyên thiên nhiên bền vững.
- Kết luận
Điều tra, xác định và lập danh lục thành phần loài côn trùng cánh vẩy cho khu vực nghiên cứu gồm có 28 loài thuộc bộ cánh vẩy, 6 họ và 19 giống khác nhau. Trong đó họ Bướm giáp có số lượng loài cao nhất là 8 loài thuộc 5 giống; họ Bướm mắt rắn có số lượng loài là ít nhất, 1 loài thuộc 1 giống.
Trong 28 loài, có loài Troides aeacus C. & R. Felder, 1860 có trong Sách Đỏ Việt Nam năm 2007, ở cấp VU, đang trong tình trạng có nguy cơ bị tuyệt chủng cần bảo vệ.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
- Alexander L.monastyrkii & Alexey L.Devyatkin (2003), Butterfly of Vietnam an illustrated checlist – Danh mục minh họa các loài bướm ngày ở Việt Nam, NXB Thống Nhất
- Đặng Ngọc Anh (2000), nghiên cứu thành phần loài bướm ngày (Rhopalocera) của Việt Nam, làm cơ sở đề xuất biện pháp quản lí sử dụng, Viện Điều tra quy hoạch Rừng, Hà Nội.
- Bộ Khoa học công nghệ và Môi trường (2007), Sách đỏ Việt Nam, Phần động vật, NXB Khoa học và Kỹ thuật, Hà Nội.
- Lương Văn Hào, Đặng Thị Đáp, Trương Quang Bích, Đỗ Văn Lập, Danh lục minh họa các loài bướm vườn quốc gia Cúc Phương, nhà xuất bản Nông Nghiệp.
HÌNH ẢNH MỘT SỐ LOÀI BƯỚM NGHIÊN CỨU TẠI KHU VỰC:
