MƯỜI SỰ KIỆN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ NỔI BẬT TRONG NĂM 2016

Lĩnh vực cơ chế chính sách

1. Ban hành hai Nghị quyết liên quan hoạt động khoa học và công nghệ.

- Nghị quyết thứ nhất: Hội nghị lần thứ tư Ban Chấp hành Trung ương Ðảng khóa XII đã ban hành Nghị quyết số 05-NQ/TW về một số chủ trương, chính sách lớn nhằm tiếp tục đổi mới mô hình tăng trưởng, nâng cao chất lượng tăng trưởng, năng suất lao động, sức cạnh tranh của nền kinh tế. Chương III mục 2.3 của Nghị quyết khẳng định: Ưu tiên phát triển và chuyển giao khoa học - công nghệ, nhất là khoa học - công nghệ hiện đại, coi đây là yếu tố trọng yếu nâng cao năng suất, chất lượng và sức cạnh tranh của nền kinh tế.

- Nghị quyết thứ hai: Ngày 2-11-2016, Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành Nghị quyết số 297/NQ-UBTVQH14 về nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển khoa học, công nghệ nhằm thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa giai đoạn 2015 - 2020, trong đó chú trọng đẩy mạnh công nghiệp hỗ trợ và cơ khí chế tạo.

2. Phê duyệt Ðề án "Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025".

Ngày 18-5-2016, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 844/QÐ-TTg về việc Phê duyệt Ðề án "Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia". Mục tiêu của đề án: Tạo lập môi trường thuận lợi để thúc đẩy, hỗ trợ quá trình hình thành và phát triển loại hình doanh nghiệp có khả năng tăng trưởng nhanh, dựa trên khai thác tài sản trí tuệ, công nghệ, mô hình kinh doanh mới. Khẩn trương hoàn thiện hệ thống pháp lý hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo; thiết lập được Cổng thông tin khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia; hỗ trợ được 800 dự án, 200 doanh nghiệp khởi nghiệp, trong đó 50 doanh nghiệp gọi được vốn thành công từ các nhà đầu tư mạo hiểm, thực hiện mua bán và sáp nhập, với tổng giá trị ước tính khoảng 1.000 tỷ đồng.

Lĩnh vực Khoa học tự nhiên

3. Lần đầu tiên trao tặng "Giải thưởng Trần Ðại Nghĩa".

Sáng 11-9, tại Hà Nội, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam tổ chức lễ trao Giải thưởng Trần Ðại Nghĩa lần thứ nhất. Giải thưởng nhằm tôn vinh tác giả của các công trình nghiên cứu có giá trị khoa học xuất sắc và đã triển khai ứng dụng, đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng của đất nước. Giải thưởng Trần Ðại Nghĩa trao mỗi năm một lần, không chỉ tôn vinh nhà khoa học, công trình nghiên cứu mà còn khơi dậy tinh thần khoa học trong giới trẻ để nhiều nhà khoa học trẻ tiếp tục dấn thân trên con đường nghiên cứu khoa học.

Lĩnh vực Khoa học xã hội nhân văn

4. Tổ chức thành công Hội thảo quốc tế Việt Nam học lần thứ 5.

Từ ngày 15 đến 16-12 diễn ra Hội thảo khoa học quốc tế Việt Nam học lần thứ năm, với chủ đề "Phát triển bền vững trong bối cảnh biến đổi toàn cầu", do Ðại học Quốc gia Hà Nội phối hợp các bộ, ngành và trung tâm nghiên cứu lớn tại Việt Nam tổ chức. Hội thảo tập trung vào sáu nhóm lĩnh vực chuyên môn về các vấn đề: Ngoại giao, hợp tác và hội nhập quốc tế; nguồn lực văn hóa; giáo dục và phát triển nguồn nhân lực; chuyển giao tri thức và công nghệ; kinh tế và sinh kế; biến đổi khí hậu.

Một điểm mới là tại hội thảo lần này đã đề cập nội dung nghiên cứu Việt Nam rộng hơn, quan tâm cả đến vấn đề giáo dục - đào tạo, chuyển giao công nghệ và biến đổi khí hậu.

5. Phát hiện di tích thời đại đá cũ ở An Khê - Gia Lai.

Việc phát hiện hệ thống các di tích sơ kỳ Ðá cũ ở thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai của các nhà khảo cổ học thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Xã hội Việt Nam là bằng chứng khẳng định, vùng đồi gò, thung lũng bồn địa An Khê ở thượng du sông Ba thuộc dạng hình chuyển tiếp từ cao nguyên xuống vùng đồng bằng, từ rất sớm đã là địa bàn sinh sống của người vượn đứng thẳng, giai đoạn bình minh của lịch sử nhân loại. Ðây là dấu tích sớm nhất của loài người không chỉ ở Việt Nam mà còn ở cả khu vực Ðông-Nam Á; là những tư liệu quý giá cho công cuộc nghiên cứu, biên soạn lịch sử nước nhà thời kỳ tối cổ nói chung.

Lĩnh vực Nghiên cứu - Ứng dụng

6. Các chương trình khoa học và công nghệ trọng điểm cấp nhà nước trong giai đoạn 2011 - 2015 đang góp phần tích cực cho sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Hệ thống 15 chương trình khoa học và công nghệ (KH và CN) trọng điểm cấp nhà nước được triển khai trong giai đoạn 2011 - 2015 bao gồm 10 chương trình thuộc lĩnh vực khoa học công nghệ (chương trình KC) và năm chương trình thuộc lĩnh vực khoa học xã hội và nhân văn (chương trình KX).

Một số kết quả thu được từ chương trình KC đã đóng góp đáng kể trong việc nâng cao sức cạnh tranh của hàng hóa, nông - lâm sản thông qua việc tăng năng suất lao động và chất lượng sản phẩm.

Các chương trình KX đã góp phần làm rõ nhiều luận cứ khoa học và có sức thuyết phục trong việc: Ðổi mới hệ thống chính trị, thực hành dân chủ và xây dựng Ðảng cầm quyền; bổ sung đường lối chính sách về an sinh xã hội, vấn đề việc làm; mô hình nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa…

7. Việt Nam sản xuất thành công vắc-xin sởi - rubella.

Tháng 11-2016, Bộ Y tế công bố kết quả thử nghiệm lâm sàng cho vắc-xin phối hợp sởi - rubella (MR) do Trung tâm Nghiên cứu, Sản xuất vắc-xin và Sinh phẩm Y tế (POLYVAC), đơn vị trực thuộc Bộ Y tế, sản xuất. Ðây là vắc-xin MR đầu tiên được chuyển giao công nghệ sản xuất thành công tại Việt Nam; đưa Việt Nam trở thành một trong 25 quốc gia sản xuất được vắc-xin trên thế giới và là nước thứ tư tại châu Á có thể sản xuất vắc-xin MR sau Nhật Bản, Ấn Ðộ và Trung Quốc.

8. Bản đồ công nghệ, lộ trình công nghệ và đổi mới công nghệ áp dụng cho ngành chọn tạo giống lúa, sản xuất lúa gạo tại Việt Nam.

Chương trình Ðổi mới công nghệ quốc gia đến năm 2020 đã chủ động lựa chọn, giao cho các đơn vị tiến hành xây dựng một chuỗi các nhiệm vụ liên quan từ việc hoàn thiện quy trình, phương pháp xây dựng bản đồ công nghệ, lộ trình đổi mới công nghệ; tổ chức triển khai xây dựng cho một số ngành, lĩnh vực sản xuất quan trọng, trong đó có lĩnh vực chọn tạo giống lúa và sản xuất lúa gạo; nghiên cứu chọn tạo giống lúa thuần chống chịu mặn - hạn thích nghi với điều kiện canh tác lúa vùng nhiễm mặn thuộc đồng bằng sông Cửu Long.

Xây dựng bản đồ công nghệ là một cách tiếp cận phù hợp trong việc đánh giá toàn diện và khách quan hiện trạng, năng lực công nghệ trong các ngành, lĩnh vực sản xuất.

9. Sản xuất thành công máy Plasma lạnh.

Sau bốn năm nghiên cứu và thử nghiệm, TS Ðỗ Hoàng Tùng cùng các cộng sự đã sáng chế thành công máy phát tia plasma lạnh có tên PlasmaMed ứng dụng công nghệ hồ quang trượt (Gliding arc plasma - GAP). Sau khi được kiểm nghiệm và thử nghiệm lâm sàng tại nhiều bệnh viện lớn, máy PlasmaMed của nhóm nghiên cứu đã được Bộ Y tế cấp giấy chứng nhận đăng ký lưu hành sản phẩm trang thiết bị y tế. Bộ Khoa học và Công nghệ đã cấp bằng sáng chế cho TS Ðỗ Hoàng Tùng và các cộng sự. Hiện nay, có khoảng 11 máy PlasmaMed được đặt ở nhiều bệnh viện lớn như Bệnh viện Phụ sản Trung ương, Viện Bỏng Quốc gia, Bệnh viện Nhi Trung ương…

Lĩnh vực tôn vinh nhà khoa học

10. Năm người Việt Nam thuộc nhóm các nhà khoa học ảnh hưởng nhất thế giới.

Theo công bố của Thomson Reuters (tổ chức hàng đầu thế giới về thông tin tri thức), năm 2016 có năm người Việt lọt vào tốp ba nghìn nhà khoa học có ảnh hưởng nhất thế giới.

Thomson Reuters ghi nhận năm nhà khoa học người Việt lọt vào tốp các nhà khoa học có ảnh hưởng nhất thế giới năm 2016, trong đó duy nhất PGS, TS Nguyễn Xuân Hùng (lĩnh vực khoa học máy tính) là nhà nghiên cứu có địa chỉ liên hệ ở Việt Nam. Anh cùng với GS, TS Nguyễn Sơn Bình là hai nhà khoa học người Việt Nam ba năm liên tiếp lọt vào tốp các nhà khoa học có ảnh hưởng nhất thế giới. Ba nhà khoa học Việt Nam cùng đứng tên danh sách nêu trên là: GS, TS Nguyễn Thục Quyên; GS, TS Võ Văn Ánh; TS Trần Phan Lam Sơn.