GỠ VƯỚNG MẮC KHI THAM GIA CHƯƠNG TRÌNH KHOA HỌC CÔNG NGHỆ QUỐC GIA

Nhằm thực hiện chiến lược phát triển KH và CN đến năm 2020, Bộ KH và CN đã trình Thủ tướng Chính phủ ban hành các Quyết định phê duyệt các Chương trình KH và CN quốc gia như: Phát triển sản phẩm quốc gia đến năm 2020; phát triển công nghệ cao đến năm 2020; đổi mới công nghệ quốc gia đến năm 2020; hỗ trợ phát triển doanh nghiệp KH và CN và tổ chức KH và CN công lập chuyển đổi sang cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm; hợp tác nghiên cứu song phương và đa phương về KH và CN đến năm 2020; tìm kiếm và chuyển giao công nghệ nước ngoài đến năm 2020. Với quan điểm lấy doanh nghiệp làm trung tâm để đổi mới, ứng dụng KH và CN sẽ tập trung các nguồn lực đầu tư “tới ngưỡng”. Qua đó sẽ hình thành và phát triển các sản phẩm, hàng hóa mang thương hiệu Việt Nam, có khả năng cạnh tranh cao trong giai đoạn đến năm 2020. Tính đến nay đã có 77 nhiệm vụ KH và CN với giá trị 2.760 tỷ đồng (kinh phí hỗ trợ từ ngân sách nhà nước là 633 tỷ đồng) được Bộ KH và CN cùng các bộ, ngành có liên quan ký hợp đồng thực hiện. Đã có một số sản phẩm của các nhiệm vụ KH và CN dần được hoàn thiện, chuẩn bị được đưa vào thị trường như: Dự án “Nghiên cứu ứng dụng công nghệ sinh học để sản xuất thuốc Peginterferon lambda 1, Pegfilgrastim đạt tiêu chuẩn châu Âu” do Công ty TNHH CNSH Dược Nanogen chủ trì thực hiện; Dự án “Nghiên cứu phát triển và làm chủ quy trình công nghệ sản xuất bóng nong mạch và stent phủ thuốc bằng công nghệ nano” do Công ty TNHH MTV Nhà máy United Healthcare chủ trì thực hiện; các nhiệm vụ thuộc Chương trình Đổi mới công nghệ quốc gia đã có các kết quả bước đầu về đánh giá hiện trạng và nhu cầu đổi mới công nghệ của các doanh nghiệp thuộc các ngành, lĩnh vực và thuộc các loại hình doanh nghiệp khác nhau; xây dựng hệ thống phương pháp, quy trình lập bản đồ công nghệ ở các cấp độ ngành và quốc gia cũng như hệ thống tiêu chí xây dựng lộ trình đổi mới công nghệ của doanh nghiệp… Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện các nhiệm vụ KH và CN, nhiều nhà khoa học đã gặp những vướng mắc gây cản trở cho quá trình nghiên cứu, khiến họ không thể tập trung cho hoạt động chuyên môn.

Hiện nay, nhà khoa học khi thực hiện nhiệm vụ KH và CN phải xây dựng, phân bổ dự toán và quyết toán kinh phí theo Thông tư liên tịch số 55/2015/TTLT-BTC-BKHCN (TTLT 55) và Thông tư liên tịch số 27/2015/TTLT-BKHCN-BTC (TTLT 27) quy định khoán chi. Tuy hai TTLT nói trên được đánh giá là “đột phá” của ngành KH và CN Việt Nam, nhưng vẫn chưa thật sự giao quyền chủ động để nhà khoa học có thể chuyên tâm nghiên cứu. Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Khoáng sản và Luyện kim Việt Nam Nguyễn Xuân Liêu cho biết, tại các nước phát triển trên thế giới, khi nhà khoa học nhận tiền của Nhà nước để thực hiện nhiệm vụ, phải có trách nhiệm làm cho ra được sản phẩm theo hợp đồng. Khi không ra được sản phẩm như vậy, lúc đó mới có hội đồng xem xét quá trình chi tiêu nghiên cứu của nhà khoa học có đúng hay không. Còn như hiện nay, nếu một đơn vị có làm ra được sản phẩm với các thông số, chỉ tiêu đúng như trong hợp đồng nhưng để nghiệm thu lại phải thực hiện các quy trình, thủ tục về hóa đơn, chứng từ… là bất hợp lý.

Ngoài ra, nhiều nhà khoa học cũng băn khoăn với việc xây dựng, thực hiện dự toán nếu dự án có sự đầu tư của Nhà nước và tư nhân. Thứ trưởng KH và CN Trần Quốc Khánh cho biết, với các nhiệm vụ KH và CN trước khi TTLT 27 có hiệu lực vào ngày 15-2-2016 thì sẽ phải thực hiện theo TTLT số 93/2006/TTLT/BTC-BKHCN, cho nên sẽ có những vướng mắc khi các nhiệm vụ chưa thực hiện khoán chi. Vấn đề này đã được giải quyết khi các nhiệm vụ KH và CN từ sau 15-2-2016 sẽ thực hiện theo TTLT 27, qua đó, kho bạc nhà nước không kiểm soát chứng từ chi tiết, chỉ thực hiện kiểm soát chi theo bảng kê khối lượng công việc đã thực hiện. Ngoài ra, các đơn vị tự chủ động thực hiện chi tiêu với phần nguồn vốn từ tư nhân, còn với phần tiền của Nhà nước thì phải xây dựng dự toán và thực hiện theo đúng các quy định hiện hành.

Mặt khác, đối với việc nghiên cứu khoa học, tỷ lệ thất bại rất lớn, có thể lên đến 90%, nhất là với các nghiên cứu cơ bản thì tỷ lệ còn cao hơn nữa. Các nhà khoa học mong muốn Nhà nước có một cơ chế, nhằm có những hỗ trợ cho việc nghiên cứu. Theo Phó Giám đốc Công ty cổ phần Sao Thái Dương Thạc sĩ Nguyễn Thị Hương Liên, trong quá trình nghiên cứu theo hợp đồng thất bại nhưng lại nghiên cứu ra một sản phẩm khác có giá trị hơn so với sản phẩm của đề tài đã ký kết, liệu kết quả nghiên cứu này có được thay thế kết quả nghiên cứu chưa thành công hay không? Như việc thực hiện nghiên cứu một bài thuốc làm đẹp cho phụ nữ của Công ty cổ phần Sao Thái Dương, hiệu quả không như mong muốn nhưng lại phát hiện có thể chữa huyết áp thấp và đã đưa ra thương mại được. Giám đốc văn phòng các chương trình KH và CN quốc gia Đỗ Thành Long cho biết, đối với các trường hợp nhà khoa học thực hiện đề tài nghiên cứu thất bại, không tạo ra được sản phẩm theo yêu cầu đề ra, Bộ KH và CN sẽ thành lập một hội đồng để đánh giá quá trình thực hiện nhiệm vụ. Với những thất bại do khách quan thì Bộ KH và CN sẽ không thu hồi kinh phí, nhưng nếu do chủ quan (cố tình) để không thực hiện thành công thì sẽ phải thu hồi kinh phí, tránh việc trục lợi ngân sách Nhà nước. Tương tự, với việc thay đổi sản phẩm sẽ phải điều chỉnh lại hợp đồng, cần một hội đồng để đánh giá và sẽ quyết định. Hy vọng với sự thay đổi cơ chế nói trên, nhà khoa học sẽ phần nào bớt khó khăn trong quá trình triển khai nghiên cứu đề tài thực hiện một số nhiệm vụ thuộc chương trình KH và CN quốc gia.