Sự vận động của lịch sử đã khiến hai dân tộc, hai đất nước Việt Nam – Lào gắn kết chặt chẽ với nhau. Sự gắn kết ấy bắt nguồn từ những năm tháng đấu tranh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, độc lập tự do cho đất nước. Có một lực lượng không thể không nhắc đến – lực lượng truyền tải rõ nhất tình hữu nghị Việt Nam – Lào trong sáng, thủy chung. Đó là Quân tình nguyện Việt Nam và chuyên gia quân sự Việt Nam giúp Lào. Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào Bounnhang Volachith khi nói về tình hữu nghị đoàn kết giữa hai dân tộc Việt Nam – Lào đã khẳng định: “Nhân dân các dân tộc Lào mãi mãi không bao giờ quên, trên từng mảnh đất thiêng liêng của đất nước Lào đều ghi dấu sự hi sinh mồ hôi, xương máu của các cán bộ, chiện sỹ quân tình nguyên Việt Nam, mồ hôi xương máu của họ đã hòa quyện với mồ hôi, xương máu của các cán bộ, chiến sĩ Lào.”
Trở về lịch sử cách đây 69 năm, ngày 30/10/1949, trong cuộc họp Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương, dựa vào những biến chuyển mới của cách mạng hai nước và đánh giá về bước phát triển mới của cuộc kháng chiến ở Lào, Ban Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương quyết định các lực lượng quân sự của Việt Nam được cử làm nhiệm vụ quốc tế tại Lào tổ chức thành hệ thống riêng và lấy danh nghĩa là Quân tình nguyện. Quan hệ chiến đấu giữa Quân đội Việt Nam và Quân đội Lào Ítxalạ được quy định rõ theo nguyên tắc: "Chỉ huy và tác chiến thì Việt Nam làm chỉ huy trưởng. Vũ trang tuyên truyền thì làm chung, phối hợp chỉ huy." Từ đó, ngày 30/10/1949 trở thành ngày truyền thống của Quân tình nguyện và Chuyên gia quân sự Việt Nam giúp Lào. Đây cũng là mốc son đánh dấu của việc tăng cường quan hệ đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau giữa quân đội hai nước Việt Nam – Lào trong cuộc chiến đấu vì hòa bình, độc lập và tiến bộ.
Trong suốt chiều dài lịch sử đấu tranh cách mạng của nhân dân Lào, từ năm 1945 đến khi giành thắng lợi năm 1975 và hoàn thành nhiệm vụ năm 1987, những chiến sỹ quân tình nguyện Việt Nam đã kiên cường, kề vai sát cánh cùng các cán bộ chiến sỹ quân giải phóng nhân dân Lào và nhân dân các dân tộc Lào trong cuộc đấu tranh anh dũng, bền bỉ. Trong cuộc đấu tranh đó, hơn 4 vạn cán bộ chiến sỹ quân tình nguyện Việt Nam hy sinh trên đất bạn Lào, hơn 5 vạn cán bộ chiến sỹ đã bị thương. Rất nhiền chiến sĩ khi nằm xuống chỉ còn lại dòng chữ “ Liệt sỹ quân tình nguyện Việt Nam”.
Nhân dân Lào chào đón quân tình nguyện Việt Nam.
(Nguồn: Sách Ảnh quan hệ đặc biệt Việt Nam-Lào/Nhà xuất bản Thông tấn)
Quân dân Lào-Việt liên hoan mừng chiến thắng Thượng Lào.
(Nguồn: Sách ảnh Quan hệ đặc biệt Việt Nam-Lào/Nhà xuất bản Thông tấn)
Hiện nay, những người cán bộ chiến sĩ, cựu quân tình nguyện và chuyên gia quân sự Việt Nam giúp Lào được tổ chức tại 32 tỉnh, thành phố với gần 75.000 cán bộ, chiến sĩ cựu quân tình nguyện tại Lào tham gia. Với tỉnh Sơn La, Hội Cựu chiến binh có trên 40.000 hội viên, trong đó có gần 3.500 hội viên là cựu binh đã từng tham gia quân tình nguyện Việt Nam giúp Lào thời kì chiến tranh giải phóng dân tộc. Những người cựu chiến binh quân tình nguyện, mỗi khi họp mặt, vẫn luôn nhắc nhở, kể cho nhau nghe về những phút giây ấm áp bên người dân đất nước Triệu Voi. Những kí ức hào hùng vẫn còn lưu giữ.
Đại diện Ban Liên lạc Quân tình nguyện và chuyên gia quân sự Việt Nam giúp Lào tỉnh Sơn La cùng các lưu học sinh Lào chụp ảnh lưu niệm nhân ngày truyền thống.
Bác Quàng Văn Đưa, ở xã Chiềng Xôm, thành phố Sơn La, nguyên là Trung tá, Tham mưu phó Mặt trận 379, đã có hơn hai chục năm tham gia chiến đấu, công tác, phục vụ tại đất nước Lào anh em. Bác nhớ lại: Bác Đưa kể lại: “Năm 1967, khi đang là Tiểu đoàn phó Tiểu đoàn 428 của tỉnh Sơn La thì tôi được cử sang “Chiến trường C”, đóng quân tại Mường Son, tỉnh Hủa Phăn của Lào. Một lần trong trận đánh phối hợp với đơn vị bạn trong trận giải phóng xã Tông Cọ (Luông Pha Băng-Lào) tháng 11/1970, quân ta đã phải quần nhau với địch từ 2 giờ đêm hôm trước đến 10 giờ sáng hôm sau. Năm 1972, tôi được cử giữ chức vụ Tham mưu trưởng Trung đoàn 148, chuyển quân đóng tại tỉnh Phông Sa Lỳ. Thời gian này, ngoài nhiệm vụ phối hợp chiến đấu, đơn vị của tôi còn giúp bạn xây dựng lực lượng, mở đường giao thông, xây dựng kinh tế, được bà con các bộ tộc Lào đùm bọc, tin yêu”.
Nhân dân các bộ tộc Lào tặng quà các chiến sỹ quân tình nguyện Việt Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ.
Cũng là quân tình nguyện Việt Nam chiến đấu tại chiến trường Lào năm xưa, bác Lường Hòa Bình, 63 tuổi (một cựu chiến binh) ở bản Pán, xã Chiềng Ly, huyện Thuận Châu, nhập ngũ năm 1971 thuộc tiểu đoàn 172, Quân khu Tây Bắc, sau đó chuyển đến Trung đoàn 82 hành quân từ Sơn La sang Luông Pha Băng (Lào). Nhớ lại trận đánh đầu tiên mà bác được tham gia là tiêu diệt quân địch tại sân bay Luông Pha Băng. Khi đó, bác Bình có nhiệm vụ thông tin giữa người đo đạc vị trí điểm rơi của đạn pháo và thông tin với người chỉ huy. Trận đánh toàn thắng gây tiếng vang lớn. Sau đó, đơn vị bác Bình đã tiếp tục phối hợp với quân Pathet Lào đánh nhiều trận và giành nhiều chiến công. Các bác là những anh hùng trong khi làm nhiệm vụ quốc tế, là những tấm gương sống về tình đoàn kết thủy chung giữa hai nước nhắc nhở thế hệ sau này phải luôn giữ gìn.
Lãnh đạo tỉnh Sơn La, Hội Cựu chiến binh tỉnh Sơn La, Ban Liên lạc Quân tình nguyện và Chuyên gia quân sự Việt Nam giúp Lào tỉnh Sơn La trong những năm qua đã luôn chú trọng thực hiện công tác giáo dục truyền thống, thường xuyên thăm hỏi, giúp đỡ nhau về vật chất và tinh thần, hỗ trợ tìm kiếm các liệt sĩ đã hy sinh tại Lào, đồng thời giúp đỡ các cựu chiến binh và con em các gia đình trong cuộc sống và học tập. Đây không chỉ thể hiện chính sách đối với người có công mà còn góp phần gìn giữ và thắt chặt mối quan hệ hữu nghị đặc biệt Việt – Lào.